Bizen là gì? 5 Loại bizen yaki được yêu thích nhất?

Giới thiệu về gốm Bizen (Bizen-yaki)

Gốm Bizen của Nhật Bản, hay còn được gọi là Bizen-yaki, là một trong những dòng gốm truyền thống lâu đời nhất và độc đáo nhất của xứ sở mặt trời mọc. Với lịch sử hơn 1000 năm, gốm Bizen đã trở thành biểu tượng văn hóa quý giá không chỉ của vùng Bizen (thuộc tỉnh Okayama ngày nay) mà còn của cả Nhật Bản. Đặc biệt, trong những năm gần đây, dòng gốm mộc mạc này đang ngày càng được cộng đồng yêu nghệ thuật tại Việt Nam đón nhận nhiệt tình.

Gốm Bizen mang đặc trưng với vẻ ngoài tự nhiên, không sử dụng men, tạo nên sự tương đồng với đồ sành sứ truyền thống của người Việt. Tuy nhiên, điểm khác biệt quan trọng chính là nghệ thuật “hỏa biến” độc đáo và kỹ thuật nung đặc biệt, tạo nên những tác phẩm gốm không chỉ đẹp về mặt thẩm mỹ mà còn mang giá trị văn hóa sâu sắc.

Lịch sử hình thành và phát triển của gốm Bizen

Khởi nguồn từ thời kỳ Kofun (250-538)

Lịch sử của gốm Bizen có thể được truy nguyên từ thời kỳ Kofun, khoảng năm 250-538 sau Công nguyên. Vào thời điểm này, kỹ thuật gốm sứ đơn giản đã bắt đầu xuất hiện tại vùng đất Bizen. Mặc dù còn sơ khai, nhưng những mầm mống đầu tiên của nghệ thuật gốm Bizen đã hình thành, đặt nền móng cho sự phát triển sau này.

Phát triển mạnh mẽ trong thời Heian (794-1185)

Bước sang thời Heian (794-1185), kỹ thuật làm gốm Bizen đã được cải tiến đáng kể và bắt đầu được sử dụng rộng rãi trong đời sống hàng ngày. Người dân địa phương đã sản xuất nhiều loại đồ dùng gia đình như bát, đĩa, chén và ngói từ gốm Bizen. Đây cũng là giai đoạn mà kỹ thuật nung gốm đặc trưng bắt đầu định hình rõ nét.

Thời kỳ hoàng kim vào thời Momoyama (1573-1603)

Thời kỳ Momoyama (1573-1603) được xem là thời kỳ hoàng kim của gốm Bizen. Điều này không thể không nhắc đến sự ưa chuộng của Toyotomi Hideyoshi – một trong những người thống nhất Nhật Bản – và đặc biệt là bậc thầy trà đạo Sen no Rikyu. Những nhân vật có ảnh hưởng này đã đánh giá cao vẻ đẹp mộc mạc và tự nhiên của gốm Bizen, khiến nó trở thành lựa chọn hàng đầu cho các buổi lễ trà đạo truyền thống.

Chính trong giai đoạn này, kỹ thuật làm gốm Bizen đã đạt đến đỉnh cao với vô số kiệt tác về đồ dùng trà đạo ra đời. Những nghệ nhân gốm tài ba đã không ngừng sáng tạo và hoàn thiện kỹ thuật, tạo ra những sản phẩm độc đáo với giá trị nghệ thuật và lịch sử to lớn.

Sự liên tục qua hàng nghìn năm

Điều đáng kinh ngạc là trong suốt hơn 1000 năm phát triển, kỹ thuật làm gốm Bizen chưa từng bị gián đoạn. Thay vào đó, nó được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, được gìn giữ và phát triển, trở thành một di sản văn hóa quý giá của Nhật Bản. Ngày nay, gốm Bizen vẫn được sản xuất bằng những phương pháp truyền thống, duy trì sự tinh túy của nghệ thuật gốm cổ xưa này.

Đặc điểm đặc trưng của gốm Bizen

Kỹ thuật nung không men độc đáo

Đặc điểm nổi bật nhất của gốm Bizen là không sử dụng bất kỳ loại men nào trong quá trình sản xuất. Thay vào đó, các sản phẩm được nung trong lò với nhiệt độ cực cao (1100-1200 độ C) trong thời gian dài (10-14 ngày liên tục). Quá trình nung kéo dài này tạo ra màu đỏ đậm đặc trưng và những hoa văn ngẫu nhiên, độc đáo trên bề mặt sản phẩm.

Nghệ thuật “hỏa biến” tạo nên vẻ đẹp tự nhiên

“Hỏa biến” là thuật ngữ chỉ những thay đổi xảy ra trong quá trình nung, khi sự kết hợp giữa ngọn lửa, tro của gỗ thông và nhiên liệu đốt tạo ra những hoa văn, màu sắc độc đáo trên bề mặt gốm. Mỗi vị trí đặt khác nhau trong lò sẽ cho ra những sản phẩm có đặc điểm khác nhau, tạo nên tính độc bản cho từng tác phẩm.

Các nghệ nhân gốm Bizen phải có kinh nghiệm và trí tưởng tượng phong phú để dự đoán được các hoa văn có thể xuất hiện khi xác định vị trí đặt sản phẩm trong lò. Tuy nhiên, dù có tính toán cẩn thận đến đâu, “hỏa biến” vẫn luôn mang tính tự nhiên và không thể kiểm soát hoàn toàn, tạo nên sự bất ngờ và giá trị nghệ thuật cao cho mỗi sản phẩm.

Tính năng đặc biệt về thẩm thấu và bảo quản

Ngoài vẻ đẹp thẩm mỹ, gốm Bizen còn nổi tiếng với đặc tính thẩm thấu đặc biệt. Mặc dù không sử dụng men, nhưng các sản phẩm gốm Bizen có khả năng không dễ thẩm thấu nước nhờ vào quá trình nung kết chặt chẽ. Đặc tính này khiến gốm Bizen trở thành lựa chọn lý tưởng cho các dụng cụ đựng nước, trà và rượu.

Đặc biệt, gốm Bizen có khả năng làm tăng hương vị của đồ uống như trà và bia. Khi rót bia vào ly gốm Bizen, bọt sẽ mịn hơn và hương vị trở nên dịu nhẹ, dễ chịu hơn. Tương tự, trà được pha trong ấm gốm Bizen cũng có hương vị đậm đà, thơm ngon hơn.

Ngoài ra, hoa cắm trong bình gốm Bizen cũng có màu sắc rực rỡ và bền lâu hơn, thể hiện tính năng đặc biệt của loại gốm này trong việc bảo quản và nâng cao chất lượng của các sản phẩm được đựng trong đó.

Phát triển vẻ đẹp theo thời gian

Một đặc điểm độc đáo khác của gốm Bizen là khả năng phát triển vẻ đẹp theo thời gian sử dụng. Càng được sử dụng thường xuyên, các sản phẩm gốm Bizen càng trở nên đẹp hơn khi rượu, dầu và các chất khác dần ngấm vào đất, làm đậm màu và tạo độ bóng tự nhiên cho sản phẩm. Điều này tạo nên giá trị đặc biệt cho gốm Bizen, khi nó không chỉ là một món đồ gốm đơn thuần mà còn là một “sinh thể” phát triển và thay đổi cùng với người sử dụng.