Khám phá làng gốm Nhật tuổi đời hơn 900 năm

Nhật Bản từ lâu đã nổi tiếng với truyền thống sản xuất gốm sứ phong phú và đa dạng, được truyền từ đời này sang đời khác qua nhiều thế kỷ. Trong bản đồ nghệ thuật gốm của xứ sở hoa anh đào, sáu làng gốm Nhật có tuổi đời lâu nhất gồm: Shigaraki, Bizen, Tamba, Echizen, Seto và Tokoname là những cái nôi văn hóa với những giá trị lịch sử, kỹ thuật và nghệ thuật độc đáo.

Mỗi làng gốm đều phát triển những phong cách riêng biệt, tạo nên sự đa dạng phong phú trong nền nghệ thuật gốm sứ Nhật Bản. Hãy cùng khám phá chi tiết về sáu làng gốm cổ xưa đầy mê hoặc này và những đặc trưng làm nên danh tiếng của chúng trên toàn thế giới.

1. Shigaraki – Làng Gốm Cổ Xưa Với Biểu Tượng Tanuki Nổi Tiếng

Lịch sử và sự hình thành

Tọa lạc tại làng Shigaraki, thành phố Koka, tỉnh Shiga, làng gốm Shigaraki được công nhận là một trong sáu lò nung gốm cổ xưa nhất Nhật Bản với tuổi đời gần 1200 năm. Theo Cục Thủ công Mỹ nghệ Nhật Bản, gốm Shigaraki được khai sinh từ giữa thời kỳ Kamakura (1185–1333), và chính thức được công nhận là nghề thủ công truyền thống của quốc gia vào năm 1976.

Đặc trưng của gốm Shigaraki

Điều làm nên đặc trưng của gốm Shigaraki chính là màu sắc độc đáo. Do hàm lượng sắt có trong đất sét chuyển hóa thành, những sản phẩm gốm này khi nung sẽ có màu hồng hoặc nâu đỏ vô cùng cuốn hút. Bề mặt gốm thường có kết cấu thô ráp, tự nhiên, đôi khi còn xuất hiện những hạt đất sét nổi lên tạo nên vẻ đẹp mộc mạc đặc trưng.

Gốm Nhật Shigaraki hình Tanuki.

Biểu tượng Tanuki và sự phát triển

Tương truyền vào năm 1951, trong chuyến vi hành đến làng Shigaraki của Thiên hoàng Showa, ngài vô cùng ấn tượng với rất nhiều tượng gốm hình tanuki (loài lửng chó Nhật Bản, biểu tượng cho điềm lành và sự thịnh vượng) đặt dọc theo các tuyến đường. Cảm xúc mạnh mẽ này đã khiến ngài sáng tác một bài thơ về những chú tanuki bằng gốm, từ đó chúng trở nên nổi tiếng khắp Nhật Bản và trở thành biểu tượng không thể tách rời của làng gốm Shigaraki.

Ngày nay, gốm Shigaraki không chỉ giới hạn ở tượng tanuki mà còn phát triển đa dạng từ đồ gia dụng đến các tác phẩm nghệ thuật đương đại. Tuy vậy, dù phát triển theo thời gian, các nghệ nhân vẫn luôn giữ gìn kỹ thuật truyền thống, tạo nên những sản phẩm mang đậm bản sắc văn hóa Shigaraki.

2. Bizen – Nghệ Thuật “Hỏa Biến” Độc Đáo Nghìn Năm

Nguồn gốc và đặc điểm

Cũng được khai sinh từ thời kỳ Kamakura, làng gốm Bizen có nguồn gốc tại thành phố Bizen, tỉnh Okayama. Khác với nhiều dòng gốm khác, gốm Bizen hoàn toàn không sử dụng men tráng mà kết hợp lửa trong lò nung, tro của gỗ thông và củi cháy bám vào bề mặt gốm, tạo ra những hoa văn độc đáo ngẫu nhiên. Phong cách nung gốm đặc biệt này được gọi là “hỏa biến”, tạo nên vẻ đẹp dịu dàng và thanh lịch rất riêng của dòng Bizen.

Gốm Nhật Bizen.

Lịch sử phát triển

Dòng gốm Bizen bắt đầu với những vật dụng phục vụ sinh hoạt hằng ngày như chén, đĩa, cốc uống nước từ thời kỳ Heian (794 – 1192). Trải qua hơn 1000 năm lịch sử, kỹ thuật nung gốm Bizen vẫn giữ nguyên tinh hoa và làm say đắm giới mộ điệu bởi kết cấu đất sét rõ rệt và màu sắc độc đáo.

Giá trị nghệ thuật

Giá trị của gốm Bizen nằm ở sự không hoàn hảo tự nhiên – mỗi sản phẩm đều độc nhất vô nhị, không cái nào giống cái nào bởi những biến đổi không thể lường trước trong lò nung. Chính điều này tạo nên sự hấp dẫn đặc biệt của gốm Bizen trong văn hóa thẩm mỹ Nhật Bản, nơi vẻ đẹp thường được tìm thấy trong những điều không hoàn hảo và tự nhiên (wabi-sabi).

3. Tamba – Làng Gốm Độc Đáo Với Bàn Xoay Trái

Lịch sử và vị trí địa lý

Xuất hiện từ cuối thời kỳ Heian đến đầu thời Kamakura (khoảng 1094 – 1221), làng gốm Tamba nằm ở khu vực núi non của tỉnh Hyogo ngày nay. Môi trường tự nhiên với nguồn đất sét phong phú và rừng cây cung cấp nhiên liệu đã tạo điều kiện lý tưởng cho nghề gốm phát triển tại đây.

Làng gốm Nhật Tamba.

Bàn xoay dành cho tay trái độc đáo.

Đặc trưng và kỹ thuật độc đáo

Dòng gốm Tamba mang màu nâu đỏ tương tự như Shigaraki và Bizen, nhưng có điểm xuyết thêm sắc xanh rêu mát lành từ lớp men tráng bên ngoài. Đặc biệt, gốm Tamba được nung trong lò anagama (lò nung lỗ) – một kỹ thuật gốm được du nhập đến Nhật Bản vào thế kỷ V từ Trung Quốc và Hàn Quốc.

Điều khiến Tamba trở nên độc nhất vô nhị chính là việc các nghệ nhân sử dụng bàn xoay trái để tạo hình, trong khi hầu hết các làng gốm khác đều sử dụng bàn xoay phải. Chính vì vậy, những sản phẩm từ làng gốm Tamba sở hữu hình dạng độc đáo không thể lẫn với bất kỳ dòng gốm nào khác, tạo nên sự phong phú trong nghệ thuật gốm Nhật Bản.

Sản phẩm tiêu biểu

Các sản phẩm tiêu biểu của làng gốm Tamba bao gồm bình hoa, chum đựng rượu sake, bát đĩa và các vật dụng sinh hoạt hàng ngày. Mỗi sản phẩm đều thể hiện nét đẹp mộc mạc nhưng tinh tế, mang đậm dấu ấn của kỹ thuật tạo hình độc đáo bằng bàn xoay trái.

4. Echizen – Nơi Hội Tụ Nghệ Thuật Và Lịch Sử

Khởi nguồn và bối cảnh lịch sử

Làng gốm Echizen có nguồn gốc từ khu vực làm đồ gốm thờ cúng quanh thị trấn Echizen thuộc tỉnh Fukui, được khai sinh từ cuối thời kỳ Heian (794-1185). Nằm đối diện bờ biển Echizen và dưới chân núi với rừng cây trĩu quả, làng gốm này còn nổi tiếng là quê hương của tướng quân Oda Nobunaga – người anh hùng vĩ đại nhất lịch sử Nhật Bản.

Di sản lịch sử

Hiện tại, hơn 200 lò nung cổ của dòng gốm Echizen từ cuối thời kỳ Heian đến thời Kamakura, Muromachi và Edo đã được phát hiện. Những lò nung cổ với quy mô lớn này là minh chứng cho sự phát triển mạnh mẽ của nghề gốm tại khu vực này trong lịch sử.

Làng gốm Nhật Echizen.

Kỹ thuật và sản phẩm tiêu biểu

Để tạo nên những sản phẩm gốm Echizen nức tiếng, các nghệ nhân sử dụng kỹ thuật đặc biệt: xoắn các dây đất sét lại và kéo mỏng nhiều lần bằng lưỡi dao/kiếm tùy theo hình dáng mong muốn. Những sản phẩm tiêu biểu của làng gốm Echizen bao gồm bình, lọ, cối, chai rượu sake và các vật dụng sinh hoạt hàng ngày.

Sự lan tỏa

Nhờ vị trí địa lý thuận lợi gần cảng Mikuni, gốm Echizen không chỉ được vận chuyển bằng đường bộ mà còn được truyền đi đến tận Hokkaido hay Shimane tuyết phủ bằng đường thủy. Điều này giúp vẻ đẹp mộc mạc mà tinh tế của dòng gốm Echizen được lan tỏa rộng rãi và yêu thích trên khắp nước Nhật.

5. Seto – Nơi Sở Hữu Kỹ Thuật Men Đen Độc Nhất

Sự hình thành và phát triển

So với những làng gốm khác, làng gốm Seto ra đời muộn hơn, đến thế kỷ IX mới được khai sinh tại thành phố Seto, tỉnh Aichi. Tuy nhiên, nguồn đất sét dồi dào và chất lượng cao hàng đầu thế giới nơi đây đã tạo ra những sản phẩm gốm với nước men bóng đẹp tựa tranh vẽ.

Đặc điểm nổi bật

Điều đặc biệt là làng Seto là một trong những nơi hiếm hoi cung cấp cả đồ gốm lẫn đồ sứ tại Nhật Bản. Dòng gốm Seto phát triển song hành với sự hình thành của trà đạo Nhật Bản, tạo nên mối liên kết mật thiết giữa nghệ thuật gốm sứ và văn hóa trà đạo truyền thống.

Làng gốm Nhật Seto.

Thời kỳ hoàng kim và giá trị lịch sử

Thời Kamakura, làng gốm Seto nổi tiếng với bát uống trà, đặc biệt là bát tráng men đen – loại men mà chỉ có Seto mới có thể sản xuất. Giá trị của những sản phẩm này vô cùng lớn, đến mức linh mục Louis Frois từng ghi nhận rằng một bát trà khi đó có giá ngang với đá quý đắt nhất châu Âu.

Ảnh hưởng văn hóa

Dù vậy, gốm Seto vẫn rất phổ biến ở Nhật Bản, tương tự như vị trí của đồ sứ xương ở Anh. Sự phổ biến và đặc trưng của men đen độc đáo đã giúp gốm Seto nổi bật trong sáu dòng gốm cổ xưa của Nhật Bản, đồng thời trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa trà đạo của đất nước này

6. Tokoname – Cái Nôi Của Ấm Trà Nhật Bản

Lịch sử phát triển

Từ thời kỳ Azuchi – Momoyama (cuối thời Chiến quốc Nhật Bản, khoảng 1573 – 1603), dòng gốm Tokoname đã phát triển mạnh mẽ với đến 3000 lò gốm và được xuất khẩu đi khắp các quốc gia trên thế giới. Đây là minh chứng cho sức ảnh hưởng và chất lượng vượt trội của dòng gốm này.

Đặc trưng màu sắc và phản ứng hóa học

Tuy cũng mang màu đỏ thiên về gam gạch cam phổ biến như các dòng gốm cùng thời khác, nhưng gốm Tokoname có một đặc tính kỳ diệu: khi dùng để thưởng trà, nó sẽ phản ứng từ từ với nước trà tạo ra màu sắc trà nhuộm rất đặc biệt. Chính vì lý do này, những ấm trà đỏ không tráng men mang lại cảm giác cứng cáp khi chạm vào là sản phẩm tiêu biểu cho dòng gốm Tokoname.

Làng gốm Nhật Tokoname.

Nghệ thuật ấm trà

Xứng đáng với danh hiệu “cái nôi của ấm trà Nhật Bản”, những chiếc ấm trà nhỏ làm bằng tay của dòng Tokoname đều là những tác phẩm nghệ thuật có cá tính, phản ánh tâm hồn của người nghệ nhân tạo ra chúng. Mỗi chiếc ấm đều sở hữu vẻ đẹp riêng biệt và độc nhất, không thể sao chép.

Kỹ thuật sản xuất độc đáo

Các nghệ nhân Tokoname thường pha trộn các loại nguyên liệu đặc trưng bằng cách kết hợp đất sét từ các lò nung khác như Seto, Shigaraki và Iga để đạt được hiệu ứng thẩm mỹ và kết cấu mong muốn. Kết quả là những chiếc ấm trà có dòng nước chảy tốt, thân gốm nhẹ, cầm nắm thoải mái và trang trí đẹp mắt – những yếu tố then chốt làm nên giá trị của một chiếc ấm trà hoàn hảo.

Bifu Kimura: Nghệ nhân Bizen gia đình Kimura thế hệ thứ 9

Bizen là gì? 5 Loại bizen yaki được yêu thích?